Nhân dịp kỉ niệm 94 năm - ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (03/02/1930 - 03/02/20024, GS, TS, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng viết bài “Tự hào và tin tưởng dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, quyết tâm xây dựng một nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, văn minh, văn hiến và anh hùng”. Đây là một bài viết quan trọng, có tính chất tổng kết lý luận và thực tiễn cơ bản; khơi dậy niềm tự hào về Đảng quang vinh, Bác Hồ vĩ đại, dân tộc Việt Nam anh hùng; khích lệ, cổ vũ, động viên toàn Đảng, toàn dân toàn quân ta tiếp tục thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Bài viết đề cập đến nhiều nội dung mang tầm chiến lược, trong đó vấn đề tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân được Tổng Bí thư đặc biệt quan tâm và nhấn mạnh.  

Chúng ta biết rằng, muốn phát huy quyền làm chủ của Nhân dân thì việc làm đầu tiên là phải tuyên truyền vận động để Nhân dân thực hiện tốt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước. Nội dung tuyên truyền không ngừng đổi mới, tập trung vào những vấn đề Nhân dân quan tâm. Hình thức tuyên tuyền phải phong phú đa dạng và có sự sáng tạo. Tuỳ theo tính chất, mức độ quan trọng mà tổ chức công khai bằng một hay nhiều hình thức kết hợp như thông qua hội nghị cán bộ công chức, các buổi họp dân, họp tổ hội đoàn thể tại cơ sở để qua đó, Nhân dân tham gia, góp ý. Các ý kiến đóng góp của Nhân dân phải được lắng nghe, tiếp thu. Đối với những ý kiến chưa xác đáng, chưa phù hợp thì các cơ quan, đơn vị có liên quan kiên trì giải thích, thuyết phục cho Nhân dân, không để xảy ra những bức xúc không đáng có. Tổng Bí thư viết: “Đảng ta chủ trương không ngừng phát huy dân chủ, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, trên cơ sở liên minh giữa công nhân, nông dân và trí thức do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Nhà nước đại diện cho quyền làm chủ của Nhân dân, đồng thời là người tổ chức thực hiện đường lối của Đảng; có cơ chế để Nhân dân thực hiện quyền làm chủ trực tiếp và dân chủ đại diện trên các lĩnh vực của đời sống xă hội, tham gia quản lý xã hội”. Mọi chủ trương, đường lối của Đảng muốn trở thành hiện thực thì phải lấy lợi ích của nhân dân làm cơ sở và phải bám sát với thực tế cuộc sống, được sự ủng hộ nhiệt tình và tham gia tích cực của nhân dân; gắn việc tập hợp, thu hút các tầng lớp nhân dân với thực hiện các dự án kinh tế - xă hội, củng cố các tổ chức và hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội. Thông qua mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với Nhân dân mà Đảng, Nhà nước ban hành những chủ trương, đường lối, chính sách phù hợp với thực tiễn. “Trong chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa, mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân là mối quan hệ giữa các chủ thể thống nhất về mục tiêu và lợi ích; mọi đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật và hoạt động của Nhà nước đều vì lợi ích của Nhân dân, lấy hạnh phúc của Nhân dân làm mục tiêu phấn đấu”. Đối tượng tuyên truyền là Nhân dân, khi Nhân dân đã tin vào Đảng, gắn bó mật thiết với Đảng, thì mọi việc sẽ thành công.  Ngược lại, nếu mối quan hệ giữa Đảng với Nhân dân không gắn bó chặt chẽ, thiếu sự tin cậy thì không bao giờ mang lại kết quả. Trích dẫn từ bài học kinh nghiệm Đại hội Đảng lần XIII, Tổng Bí thư  viết: “Thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng  với Nhân dân, dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng; củng cố và tăng cường niềm tin của Nhân  dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ  nghĩa”… “dựa vào dân, lấy “dân là gốc”, khơi dậy,  phát huy ý chí tự lực, tự cường, truyền thống văn  hoá, yêu nước, sức mạnh khối đại đoàn kết toàn  dân tộc, xây dựng “thế trận lòng dân”, lấy “yên  dân» là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của sự  nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”…  

Để phát huy tối đa sức mạnh, quyền làm chủ  của Nhân dân trong bối cảnh hiện nay, Đảng phải  thường xuyên tự chỉnh đốn, tự khắc phục sai lầm,  
hạn chế, khuyết điểm; phải không ngừng “nâng  cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền và sức chiến đấu của Đảng; thường xuyên củng cố, tăng cường  đoàn kết trong Đảng và hệ thống chính trị; thực hiện nghiêm các nguyên tắc xây dựng Đảng, thường xuyên đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng. Xây dựng Nhà nước và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh toàn diện; hoàn thiện cơ chế kiểm soát chặt chẽ quyền lực: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ; đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực”. Có nghĩa là phải xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam thật sự là một Đảng chân chính, cách mạng; “là đạo đức, là văn minh”, nghiêm túc thực hiện tự phê bình và phê bình, học hỏi quần chúng nhân dân, dựa vào nhân dân để cùng xây dựng, chỉnh đốn, bảo vệ, phát triển Đảng và hệ thống chính trị vững mạnh.  Có như vậy, vấn đề tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân mới được thực hiện một cách đầy đủ và triệt để. 

Về phát huy hơn nữa truyền thống yêu nước và cách mạng vẻ vang, quyết tâm thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025 và năm 2030, xây dựng một nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, văn minh, văn hiến và anh hùng,  trên cơ sở các bài học kinh nghiệm, Tổng Bí thư  viết: “Trong mọi công việc của Đảng và Nhà nước, phải luôn luôn quán triệt sâu sắc quan điểm “dân  là gốc”; thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, kiên trì thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân  kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Nhân dân là trung tâm, là chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ cuộc sống, nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của Nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no của Nhân dân làm mục tiêu phấn đấu”. 

Vậy “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” được hiểu và thực hiện như thế nào? 

“Dân biết”: là Nhân dân hiểu và nắm rõ được mọi chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật liên quan đến cuộc sống nhân dân, vận mệnh đất nước, dân tộc. Nhân dân biết để bàn bạc, đóng góp ý kiến, hoạch định, góp phần bảo đảm khi được ban hành, thực hiện trong đời sống, đem lại kết quả tốt, tạo cơ sở để thống nhất, đồng thuận, đồng lòng, đoàn kết tổ chức, thực hiện đạt kết quả cao trong cuộc sống. Nhân dân hiểu rõ mục đích của chủ trương, chính sách, pháp luật là phục vụ lợi ích của chính Nhân dân, thành quả của chủ trương, chính sách, pháp luật mang lại do nhân dân thụ hưởng, tạo ra xã hội trật tự, kỷ cương, an toàn, cuộc sống ấm no, hạnh phúc của nhân dân. Để Nhân dân “biết” phải sử dụng hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục, thuyết phục. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định tới 14 nhóm nội dung phải công khai để người dân biết; 10 nhóm h́ình thức công khai thông tin ở xã, phường, thị trấn. Những quy định về công khai thông tin trong Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 đã đầy đủ, cụ thể hơn giúp người dân tiếp cận được thông tin một cách đa chiều, nắm được các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trên tất cả các lĩnh vực, từ đó chủ động trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Trên cơ sở quyền được biết, Nhân dân mới có thể thực hiện được quyền quyết định, quyền tham gia ý kiến, quyền tham gia kiểm tra, giám sát. 

“Dân bàn”: là mọi vấn đề liên quan đến đời sống của người dân thì Nhân dân được thảo luận, bàn bạc, góp ý với Đảng và Nhà nước, để việc hoạch định, thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật được thực hiện một cách chính xác, phù hợp, hiệu quả. Nhân dân bàn bạc, thống nhất cách thức, biện pháp tổ chức, triển khai thực hiện có hiệu quả vào thực tiễn công việc, mang lại lợi ích cho nhân dân, đất nước.  Khi Nhân dân góp ý kiến đúng, xác đáng phải trân trọng, tiếp thu, hoàn thiện cho tốt hơn; khi Nhân dân góp ý kiến chưa xác đáng, chưa phù hợp phải giải thích, tuyên truyền, thuyết phục để nhân dân hiểu, nắm rõ chủ trương, chính sách, pháp luật và những lợi ích đem lại. Để nhân dân “bàn” phải có cơ chế, cách thức tổ chức phù hợp. Điều 15, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 quy định: Việc Nhân dân bàn và quyết định được thực hiện bằng một trong các hình thức sau: (1) Tổ chức cuộc họp của thôn, tổ dân phố; (2) Phát phiếu biểu quyết, lấy ư kiến tới từng hộ gia đình; (3) Trường hợp pháp luật có quy định khác về việc tổ chức toàn thể cử tri trên địa bàn, quyết định về một số nội dung cụ thể thực hiện theo quy định đó. Việc quy định các nội dung và hình thức để Nhân dân bàn và quyết định trong Luật là phù hợp với tình hình thực tiễn và nhu cầu, nguyện vọng chính đáng, hợp pháp của Nhân dân, từ đó phát huy dân chủ trực tiếp cho Nhân dân theo đúng tinh thần của Hiến pháp năm 2013; qua  
đó tăng cường hơn nữa vai tṛò, trách nhiệm của Nhân dân tham gia bàn bạc, quyết định các vấn đề tại địa phương. 

“Dân làm”: là Nhân dân làm việc, thực hiện, hành động chủ trương, chính sách, pháp luật vào thực tiễn cuộc sống, đảm bảo hiệu quả. Nhân dân thực hiện tinh thần làm chủ, vai trò chủ thể thực hiện, triển khai hoạt động, công việc với cách thức, phương pháp, phương tiện, lực lượng thực hiện tốt các chủ trương, chính sách, pháp luật, việc làm vào đời sống đạt hiệu quả. Trong quá trình đó, cán bộ, đảng viên trước hết làm tốt vai trò là một công dân, với tinh thần là hạt nhân, đi đầu trong tổ chức, triển khai, thực hiện. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, đã bổ sung thêm một số nội dung Nhân dân tham gia ý kiến. Có thể nhận thấy, các quy định về Nhân dân tham gia ý kiến được sửa đổi theo hướng tạo điều kiện thuận lợi nhất để Nhân dân tích cực bày tỏ ý kiến của mình về những nội dung liên quan trực tiếp đến đời sống của cộng đồng dân cư, làm cơ sở cho các cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, của đất nước. Việc phản hồi từ phía người dân sẽ giúp các cơ quan nhà nước cân nhắc, lựa chọn, đưa ra những giải pháp, quyết định đúng đắn, phù hợp với ý dân, lòng dân, đồng thời làm tăng hiệu quả của chính sách, giúp việc quản lý nhà nước có hiệu lực và hiệu quả hơn.  Thông qua việc lắng nghe ý kiến của Nhân dân, mối quan hệ giữa Nhà nước với Nhân dân được củng cố và tăng cường. 

“Dân kiểm tra”: là việc Nhân dân xem xét, đánh giá thực tế thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật, việc làm, qua đó phát hiện những sai lệch, thiếu sót, đề xuất, ngăn chặn, xử lý, đưa ra biện pháp điều chỉnh kịp thời, bảo đảm thực hiện có hiệu quả, đạt mục tiêu đề ra. Mặt khác, qua kiểm tra để biểu dương những việc làm tốt, mô hình hay cần phát huy, nhân rộng. Nhân dân kiểm tra bằng cơ chế dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện gián tiếp thông qua các cơ quan đại diện dân cử, nhất là dân chủ ở cơ sở. Để Nhân dân kiểm tra được cần có cơ chế cụ thể, cách thức tiến hành phù hợp. Theo quy định của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, Nhân dân kiểm tra việc thực hiện các nội dung mà Nhân dân đã bàn, quyết định; thực hiện giám sát việc tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở và việc thực hiện chính sách, pháp luật của chính quyền địa phương cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã.  

“Dân giám sát”: là Nhân dân theo dõi, xem xét, đánh giá quá trình thực hiện, kết quả thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, dự án, công việc thực hiện. Nhân dân theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình có đúng, có tuân thủ đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật không. Giám sát bằng hình thức, phương pháp cụ thể, thường xuyên, theo nội dung công việc, trực tiếp, hoặc gián tiếp. Theo luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở 2022, Nhân dân giám sát thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng và các tổ chức tự quản khác ở địa phương được thành lập theo quy định của pháp luật. Hoạt động giám sát của Nhân dân thông qua Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng được xem là một kênh quan trọng để phát huy hơn nữa quyền làm chủ của Nhân dân, góp phần tích cực trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay. 

“Dân thụ hưởng”: Nhân dân thụ hưởng lợi  ích, giá trị dẫn tới xã hội có trật tự, kỷ cương, cuộc  sống ấm no, tự do, hạnh phúc; đồng thời nhân  dân thấy được mục đích, động lực thực sự, cuối  cùng của chủ trương, chính sách, pháp luật mà  Đảng, Nhà nước đề ra và tổ chức thực hiện đều vì con người, vì nhân dân, lan tỏa giá trị tiến bộ,  nhân văn, phẩm giá con người, bản chất của chế  độ xã hội. Nhấn mạnh nhân tố lấy “dân làm gốc”, trọng dân, tin dân, để Nhân dân được thụ hưởng đầy đủ những thành tựu của công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Đất nước phát triển nhanh và bền vững tạo nền tảng bảo đảm các chính sách an sinh xã hội, phúc lợi xã hội cho người dân được quan tâm, nâng cao, đời sống nhân dân được cải thiện. Việc thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội giúp nhân dân, đặc biệt là bộ phận yếu thế trong xã hội, nhân dân vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số ổn định sản xuất, đời sống, nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo nhanh, bền vững. Qua đó, góp phần củng cố, tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội. “Dân thụ hưởng” hướng đến quyền cơ bản của con người, quyền công dân theo Hiến pháp năm 2013, bảo đảm công bằng xã hội, góp phần xây dựng một xã hội hài hòa, đồng thuận, không bỏ lại ai phía sau, tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững đất nước. Nhưng để có thành tựu “thụ hưởng” phải có sự hưởng ứng, thực hiện của toàn dân; phải gắn liền với các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước, ích nước, lợi nhà, hướng mọi người vào mục tiêu chung, luôn tạo động lực mới. “Dân thụ hưởng” nhấn mạnh việc thực hiện hóa nguyên tắc “làm theo năng lực, hưởng theo lao động”, “có làm có hưởng” - đây là quy luật thực tiễn khách quan. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, quy định, Nhân dân được thụ hưởng Quy định này còn tác động vào việc đổi mới toàn diện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng và nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật với thực hiện phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng”.  

Tóm lại, khi đường lối, chủ trương, nghị quyết, chính sách, pháp luật đúng ý dân, hợp lòng dân, phát huy tốt vai trò chủ thể của nhân dân trong tổ chức, triển khai thực hiện với phương châm “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Những thành tố “biết” – “bàn” - “làm” - “kiểm tra” - “giám sát” - “thụ hưởng” là những công việc có quan hệ chặt chẽ, chuyển hoá với nhau, đảm bảo quyền làm chủ của Nhân dân. Đây không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực để khơi dậy sức mạnh và nguồn lực Nhân